Migrena - czym jest?

Migrena - nie taki zwykły ból głowy

 

Przyczyny migreny?

Przyczyna migreny nie do końca jest poznana. Wiadomo że jest genetyczna choroba mózgu, ale nie wiemy które geny są odpowiedzialne za powstawanie migreny, prawdopodobnie jest to wiele genów. Jeśli co najmniej jedno z rodziców ma migreny, to ryzyko, że będzie je miało także ich potomstwo, wynosi 50-75%. Potwierdzono również, że gdy jedno z bliźniąt jest chore, to większe ryzyko pojawienia się tej choroby ma rodzeństwo jednojajowe niż dwujajowe. Podobno aż blisko 20 proc. ludzi może cierpieć na dolegliwości migrenowe.

Problem w diagnozie

Brakuje charakterystycznych badań pozwalających na potwierdzenie rozpoznania. Ustalane jest ono na podstawie typowego dla danego rodzaju bólu głowy obrazu choroby.

W przypadku migreny wyniki badania neurologicznego i tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego są prawidłowe, a więc rozpoznanie i właściwe zaklasyfikowanie bólu głowy opiera się na dokładnej rozmowie z chorym. Uzyskane z wywiadu i badania informacje należy "przyłożyć", czyli porównać z ustalonymi kryteriami rozpoznania bólów głowy.

Ponadto trudności w rozpoznawaniu choroby wynikają z pewnej zmienności jej obrazu. Chorobę podzielono na pięć głównych kategorii, z których dwie najważniejsze to migrena bez aury i migrena z aurą.

Objawy migreny

Migrena przebiega w czterech fazach, choć nie zawsze są one wyraźnie zaznaczone:

1. objawy zwiastunowe

2. aura

3. ból głowy

4. faza pomigrenowa

Objawy zwiastunowe

Brak apetytu, ogólne zmęczenie, drażliwość, naprzemiennie występujące stany obniżonego nastroju i euforii, senność, pogorszenie samopoczucia.

Zwiastuny migreny występują najczęściej kilka dni do kilku godzin przed wystąpieniem bólu głowy. Co znamienne, podczas zbierania wywiadu faza zwiastunów często przez chorego, jak i przez lekarza jest pomijana.

Rodzaje aury

Najczęściej występuje aura wzrokowa - migoczący półksiężyc o jaskrawych, nieregularnych brzegach obejmujący nawet połowę pola widzenia, czasem też mroczki, ciemne plamy, błyski lub świecące punkty, objaw śnieżenia, zniekształcenia obrazu, np. jego zmniejszenie lub zwiększenie, nieprawidłowe proporcje bądź kształty widzianych przedmiotów.

U około jednej trzeciej chorych aura ma postać zaburzeń czucia: mrowienia wokół ust, drętwienia czy mrowienia kończyn, odbieranego także jako wrażenie przebiegającego "prądu".

Inne rzadkie rodzaje aury to zaburzenia mowy, niedowład, czyli osłabienie kończyn, czasami zaburzenia przytomności.

Aura trwa od 5 do 60 minut. Występuje u około 30% chorych na migrenę. Czasami może wystąpić sama aura bez bólu głowy.

 

Podstawowy wyznacznik migreny to ból.

Silny, pulsujący, tętniący, wiercący, rozdzierający, przeszywający - zlokalizowany w okolicy czoła lub skroni, rzadziej potylicy. Najczęściej jednostronny, czasami rozwija się na drugą połowę głowy. Stopniowo, lecz dosyć szybko narasta, często do poziomu uniemożliwiającego funkcjonowanie. Charakterystyczne jest, że ból zwiększa się w czasie zwykłej aktywności fizycznej, np. chodzenia; dlatego też chory zawsze szuka możliwości położenia się.

Dolegliwościom towarzyszą nudności, czasem wymioty, nadwrażliwość na światło i/lub na dźwięk, czasem także na zapachy lub inne bodźce.

Ból głowy trwa od 4 do 72 godzin.

 

Faza pomigrenowa

Po ustąpieniu bólu głowy występuje ogólne zmęczenie i rozbicie, pogorszenie sprawności intelektualnej oraz zdolności koncentracji, senność. Ta faza może trwać nawet 24 godziny.

 

Co odróżnia migrenę od innych bólów głowy?

- natężenie bólu - umiarkowany do bardzo silny

- charakter bólu - np. pulsujący, kłujący, uciskowy, rozpierający

- lokalizacja, rozszerzanie się i promieniowanie bólu; okolica czoła, oczodołu- ból za okiem, skronie,

na początku jednostronny, może rozszerzać się na druga połowę głowy, rzadko od początku obustronny.

Nietypowe objawy migreny

Poza tymi klasycznymi objawami migrenom towarzyszyć może cała gama innych. Część z nich pojawia się przed atakiem, inne podczas bólu, a jeszcze inne po nim. Jednak wiele osób doświadcza symptomów, nie zdając sobie sprawy, że wynikają one z migreny. Poniżej objawy wymieniane przez różnych autorów jako towarzyszące migrenom*:

• objawy ogólne:
  • nadwrażliwość na zimno;
  • nadmierna potliwość;
  • osłabienie;
  • zmęczenie;
  • wrażenie niestabilności, trudności w utrzymaniu równowagi;
  • wrażenie wirowania;
  • ziewanie;
• objawy psychiczne:
  • trudności w wysłowieniu się;
  • trudności w zrozumieniu mowy lub czytaniu;
  • pogorszenie koncentracji;
  • splątanie (dezorientacja);
  • gwałtowne zmiany nastroju;
  • obniżenie nastroju i depresja;
  • lęk;
  • zdenerwowanie i drażliwość;
  • pobudzenie;
  • koszmary senne;
  • zachcianki pokarmowe;
  • zwiększone pragnienie;
• objawy czuciowe:
  • bóle szyi;
  • nadwrażliwość na dotyk;
  • mrowienia lub pogorszenie czucia dotyku;
• objawy ruchowe:
  • niezdarność;
  • drżenia rąk;
  • osłabienie lub paraliż mięśni po jednej stronie ciała;
• objawy oczne:
  • pogorszenie ostrości widzenia;
  • powidoki;
  • wrażenie "śniegu" pokrywającego pole widzenia;
  • pieczenie oczu;
  • przejściowa ślepota;
• objawy ze strony uszu, nosa i jamy ustnej:
  • bóle lub uczucie pełności w uszach;
  • pogorszenie słuchu;
  • halucynacje dźwiękowe (słyszenie dźwięków, których nie słyszą inne osoby w otoczeniu);
  • niedrożny nos;
  • wodnisty katar;
  • nadwrażliwość na zapachy;
  • halucynacje węchowe (odczuwanie zapachów, których nie czują inne osoby w otoczeniu);
  • tkliwość zębów;
• objawy skórne:
  • obrzęk twarzy;
  • gęsia skórka;
• objawy ze strony serca i układu krążenia:
  • spadki lub zwyżki ciśnienia;
• objawy ze strony dróg moczowych:
  • częste oddawanie moczu;
• objawy ze strony przewodu pokarmowego:
  • dyskomfort w jamie brzusznej;
  • zaparcia i/lub biegunki;

Powyższa lista jest dość długa i przypuszczalnie niepełna. Część z wymienionych objawów nie jest objawem samej migreny, a raczej chorób jej często towarzyszących. Oznacza to, że wiele z powyższych objawów wymaga oceny lekarskiej, a niekiedy wykonania dodatkowych badań, aby mieć pewność, że nie są związane z inną niż migrena chorobą.

* Lekarz czytający zastosowany przeze mnie podział może słusznie mieć wątpliwości (np. trudności w zrozumieniu mowy to afazja czuciowa, a nie objaw psychiczny), jednak celem poniższego tekstu jest dopasowanie objawów do tego, jak dany objaw instynktownie odbiera pacjent, a nie jak klasyfikuje go neurologia.

Czynniki wywołujące migrenę

Migrena jest chorobą neurologiczną uwarunkowaną genetycznie. Nie można jej zatem "wywołać". Jednak większość chorych zauważa, że istnieją czynniki mogące spowodować atak. Niewątpliwie zidentyfikowanie czynników wywołujących (spustowych) ma duże znaczenie: z jednej strony umożliwia unikanie ich w przyszłości, a z drugiej pozwala przewidzieć, kiedy może nadejść atak. To z kolei pozwala wdrożyć leczenie zapobiegawcze lub przynajmniej przygotować się na nadchodzący ból.

czynniki prowokujące wystąpienie dolegliwości np.

• niektóre pokarmy (alkohol, szczególnie czerwone wino, żółte sery, sery pleśniowe, pokarmy zawierające glutaminian sodu), niektóre leki, głód, nieregularne jedzenie, odwodnienie organizmu,
• wysiłek fizyczny, aktywność fizyczna;
• stres, odprężenie po stresie,
• odpoczynek, brak snu, zbyt długi sen, zmiana rytmu dobowego snu
• zmienna pogoda, halny w górach.

Lista czynników spustowych jest niezwykle długa i co istotne, indywidualna dla każdego chorego. Dlatego też poniższe zestawienie obejmuje tylko te najczęściej opisywane oraz metody pozwalające zminimalizować ich niekorzystny efekt (o ile są dostępne):

• Czynniki środowiskowe:
  • składniki diety:
    • odwodnienie;
    • czekolada;
    • kofeina lub jej brak;
    • alkohol;
    • aspartam (słodzik):
  • leki (np. nitrogliceryna);
  • zapachy (np. perfum, benzyny, niektórych pokarmów);
  • spadek ciśnienia atmosferycznego;
  • zmiana temperatury otoczenia;
  • jaskrawe lub migoczące światło;
• Czynniki wewnątrzustrojowe i behawioralne:
  • spadek stężenia estrogenu we krwi (zwykle poprzedzający miesiączkę) ? dlatego w leczeniu stosowane są różne metody hormonoterapii lub profilaktyka okołomenstruacyjna;
  • stres - zapobiegawczo zalecane są m.in. ćwiczenia relaksacyjne, medytacja oraz psychoterapia;
  • pogorszenie nastroju;
  • zaburzenia cyklu snu i czuwania, przy czym szkodliwe może być zarówno skracanie, jak i wydłużenie snu - zalecanym jest utrzymanie stałego rytmu dnia i higieny snu z regularnymi porami zasypiania i przebudzenia;
  • zmiany w sposobie odżywiania, takie jak wydłużanie lub skracanie odstępów między posiłkami, głodzenie albo przejadanie się - profilaktycznie należy spożywać regularne posiłków o stałej kaloryczności.

Ważne jest, aby precyzyjnie określić czynniki wywołujące migrenę u danej osoby. Łatwo tu jest popełnić błędy, co skutkuje często bardzo restrykcyjnymi zmianami w stylu życia. Kluczem pozostaje dzienniczek bólu głowy, czy to w formie elektronicznej, czy analogowej. Dla zidentyfikowania czynników spustowych powinien być on rozbudowany o zapiski dotyczące posiłków, zmian pogody (w tym ciśnienia atmosferycznego), godzin snu itd. Aby uznać dany czynnik za wywołujący atak, powinien on, naturalnie w sposób powtarzalny poprzedzać bóle. I odwrotnie - rzadkością powinny być sytuacje, w których jego zadziałanie nie spowodowało ataku.

Ból migrenowy poprzedza nawet o 72 godziny faza zwiastująca (prodromalna). Wówczas chory orientuje się, że zbliża się ból. W fazie tej pojawia się cała gama objawów, które niekiedy można pomylić z czynnikami wywołującymi. Klasycznym tego przykładem są zachcianki żywieniowe: część chorych odczuwa silną potrzebę zjedzenia określonych produktów, np. czekolady. Gdy wkrótce po jej zjedzeniu pojawia się ból, łatwo wyciągnąć mylny wniosek, że to ten produkt wywołał atak. Tymczasem zachcianki żywieniowe są elementem rozwijającego się ataku migreny, a nie przyczyną jego powstania. Do innych elementów fazy zwiastującej, które chorzy mogą mylnie uznać za czynniki spustowe, należy nadwrażliwość na światło i dźwięki, sztywność karku, zmiany nastroju, spowolnienie myślenia, ziewanie, senność.

Na koniec należy zauważyć, że czym innym są opisane powyżej czynniki wywołujące atak, a czym innym czynniki ryzyka migreny. Te ostatnie są związane pojawieniem się migreny jako choroby, a nie pojedynczego ataku. Czynnikiem ryzyka migreny jest m.in. płeć żeńska, występowanie migreny u krewnych I stopnia itd.